Kariologia to bardzo wąska dziedzina związana ze stomatologią. Jest to specjalizacja skoncentrowana wokół problemu próchnicy: diagnozowania, określania stadium choroby, a także podejmowania odpowiednich działań leczniczych. Na czym dokładnie polega kariologia? Jak rozwija się próchnica i dlaczego jej leczenie jest niezbędne? Sprawdź odpowiedzi w artykule!
Kariologia – co to jest i czym się zajmuje?
Słowo caries w łacinie oznacza „próchnicę”, stąd też dziedzina zajmująca się tą chorobą nosi nazwę kariologia. To właśnie próchnica jest obszarem zainteresowania kariologów – choć nie wyróżnia się odrębnych specjalistów w tej dziedzinie, to stomatolodzy posiadają odpowiednie kwalifikacje i wiedzę.
Kariologia dogłębnie bada problem próchnicy – od jej przyczyn, przez stadia rozwoju, po metody diagnostyczne i najskuteczniejsze sposoby leczenia próchnicy.
Kariologia – jak rozwija się próchnica i jakie są jej przyczyny?
Próchnica to jedna z najczęstszych chorób, która dotyka zęby. Jej rozwój może trwać kilka lat, a zaniedbanie próchnicy i jej zaawansowane stadium w ostateczności prowadzą do utraty zębów. Im bardziej zaawansowana choroba, tym trudniejsze jest jej leczenie.
Dlatego kluczowym jest, aby regularnie odwiedzać stomatologa (najlepiej raz na pół roku, a minimum raz w roku), aby sprawdził stan zębów.
- W początkowym stadium próchnica często nie jest w ogóle widoczna w badaniu – zmiany rozwijają się pod warstwą wierzchnią, niewidoczną „gołym okiem”.
- Z czasem można zauważyć pierwszy, charakterystyczny symptom – niewielką, białą lub nieco brunatną plamkę, która staje się coraz większa. Zmiana barwy wynika z tego, że zwiększa się porowatość szkliwa objętego zmianą chorobową, przez co zupełnie inaczej rozprasza się światło w porównaniu do zdrowego szkliwa.
- Zatrzymanie próchnicy na tym etapie daje szansę na zastosowanie jak najmniej inwazyjnego leczenia choroby.
Co prowadzi do rozwoju próchnicy?
Za rozwój próchnicy odpowiadają bakterie. Mogą to być bakterie wchodzące w skład naturalnej flory bakteryjnej, jednak należy pamiętać o tym, że bezpośrednio nie odpowiadają za proces demineralizacji szkliwa, typowy dla próchnicy.
Bakterie te jedynie zakwaszają środowisko, co po kilku dniach daje możliwość rozwoju bakterii kwasotwórczych, m.in. pałeczek kwasu mlekowego czy paciorkowców zmiennych.
To właśnie te bakterie mają szkodliwy wpływ na szkliwo. Kluczowym aspektem jest więc dbanie o higienę jamy ustnej, aby utrzymać naturalną florę bakteryjną w dobrej kondycji.
Co istotne, może zdarzyć się również tak, że próchnica będzie rozwijać się pomimo braku tych konkretnych bakterii w jamie ustnej lub przeciwnie – ich obecność może być neutralna, a więc nie będzie powodować zmian próchnicowych. Wszystko zależy od przestrzegania zasad higieny jamy ustnej, a także czynników indywidualnych.
Kariologia – jakie badania wykonuje się podczas diagnostyki próchnicy?
W kariologii stosuje się kilka metod diagnostycznych, które pozwalają głębiej zbadać strukturę zęba i ocenić jego kondycję. Są to badania stosowane dla pogłębienia diagnostyki, obok badań oglądowych.
Przykładowe metody diagnostyczne stosowane w kariologii to:
- transiluminacja (diafanoskopia) – to metoda, którą stosuje się także w innych dziedzinach zdrowia. W kariologii wykorzystuje się ją po to, aby móc prześwietlić tkanki twarde. Dzięki temu specjalista może ocenić ciągłość tych tkanek. Transiluminacja pomaga m.in. wykryć pęknięcia czy miejsca, w których szkliwo zostało nadłamane. Pomocna jest również w wykrywaniu kamienia podzębnego i nazębnego;
- polaryzacyjna spójna optyczna tomografia (PS‑OCT) – metoda ta opiera się na technologii przechwytywania obrazów trójwymiarowych z optycznie rozpraszających ośrodków. Zaletą tej techniki jest to, iż badania można przeprowadzić bez konieczności stosowania dodatkowych środków, wspomagających przewodzenie światła i tym samym umożliwiających uzyskanie wyraźnego obrazu. Oprócz tego podczas badania PS-OCT możnaobserwować obraz w czasie rzeczywistym;
- Midwest Caries I.D. – to konkretne urządzenie firmy Dentsply, którego mechanizm działania wykorzystuje diodę LED, emitującą podczerwień. Stosowanie tego urządzenia pomaga m.in. ocenić powierzchowną część zębów, jak i głębsze warstwy.
Warto również wiedzieć o tym, że metody diagnostyczne, stosowane w kariologii, muszą spełniać odpowiednie kryteria.
Każda metoda musi posiadać takie cechy, jak:
- czułość – to oznacza, że dane badanie umożliwia wykrycie wszystkich zmian próchnicowych;
- wiarygodność – czyli brak fałszywie dodatnich wyników;
- powtarzalność wyników – badanie może być powtarzane i daje takie same wyniki (przed rozpoczęciem leczenia i dalszym rozwojem próchnicy);
- zgodność diagnostyki w odniesieniu do różnych badaczy – różni badacze korzystają z tej metody i otrzymują takie same wyniki na danym pacjencie;
- mierzalność – metoda mierzy dokładnie to, co powinna, daje także rzetelne wyniki.
Oprócz tego w kariologii stosuje się tzw. skalę rozwoju próchnicy. Kryteria te zostały wprowadzone w 2007 roku przez Międzynarodowy System Wykrywania i Oceny Próchnicy (International Caries Detection & Asessment System – ICDAS II) po to, aby ujednolicić diagnostykę choroby.
Kryteria ICDAS II stosowane w kariologii, to:
- kod 0 – oznacza, że powierzchnia zęba jest zdrowa i nie wykryto żadnych zmian;
- kod 1 – pierwsze drobne zmiany, widoczne dopiero po osuszeniu szkliwa. Zmiany te nie są widoczne „gołym okiem”;
- kod 2 – zmiana w szkliwie, widoczna plamka w kolorze białym lub brunatnym;
- kod 3 – obserwuje się nadłamanie szkliwa z powodu próchnicy;
- kod 4 – nadłamanie, a także ciemne zabarwienie na zębie – zwykle w kolorze szarym, niebieskim lub brązowym;
- kod 5 – znaczny ubytek w zębie, widoczny okiem. Ubytek obejmuje znaczną część zęba.
Leczenie kariologiczne – na czym polega stomatologia zachowawcza?
Głównym celem leczenia kariologicznego jest przede wszystkim usunięcie tkanki objętej chorobą, a następnie aplikacja materiału w miejscu ubytku o właściwościach leczniczych (tzw. metoda przykrycia pośredniego).
Im wcześniej stomatolog będzie mógł rozpocząć leczenie, tym mniej inwazyjnie będzie ono przebiegać. Dlatego tak istotne jest, aby podjąć leczenie próchnicy w jej wczesnych stadiach.
Warto pamiętać także o tzw. leczeniu zapobiegawczym, czyli działaniach profilaktycznych na co dzień.
Zalicza się do nich m.in. regularne wizyty u dentysty, w ramach tzw. stomatologii zachowawczej – wówczas stomatolog ocenia zdrowie zębów, a także może wykonać ich higienizację czy fluoryzację, co wzmacnia ochronę zębów.
Warto także w diecie unikać produktów kariogennych, czyli sprzyjających próchnicy, a więc wszelkich produktów bogatych w cukry, m.in. słodyczy czy słodzonych napojów.
